Droochsloot
Startpagina | Inhoudsopgave | Lezingen | Uitgaven | Op en rond het Domplein | Vrijwaring | Contact

op het web alleen op deze webstek
(om alleen op deze pagina te zoeken druk op Ctrl-F)
Voor een inleiding, nadere toelichting en een inhoudsopgave zie het
Dossier Jan en Hubert van Eyck
.
Wikipedia en de geboorteplaats van de gebroeders Van Eyck
door Martin W.J. de Bruijn


Te citeren als: C.J.C. Broer en M.W.J. de Bruijn, ‘Wikipedia en de geboorteplaats van de gebroeders Van Eyck’ (www.broerendebruijn.nl/EyckWikipdia.html, versie van [datum], geraadpleegd op [datum]).

Een van de belangrijkste websites op het internet is de ‘vrije’ encyclopedie Wikipedia. Nagenoeg altijd komen bij een vraag in zoekmachines als Google de gegevens op deze site als resultaat bovenaan te staan. Een bijzonder aspect van Wikipedia is dat hij wordt samengesteld door vrijwilligers. Meestal werken die onder een schuilnaam. En in deze omstandigheid schuilt ook de zwakte. De gegevens kunnen onjuist zijn en gemanipuleerd worden, en dat gebeurt dan ook veelvuldig.
Handtekening Jan van Eyck
De prachtig gekalligrafeerde handtekening van Jan van Eyck op het Arnolfini-schilderij van 1434.
Op onze website hebben mijn partner Lotty Broer en ikzelf de gegevens op Wikipedia over de vroegmiddeleeuwse geschiedenis van Utrecht aan een kritisch onderzoek onderworpen. Hieruit bleek dat veel gegevens de toets van de wetenschappelijke kritiek niet kunnen doorstaan en dat er bovendien ook nog tegenstrijdigheden in zitten. De Wikipedia-pagina over de Tilburgse textielindustrie blijkt een heel verkeerd beeld te geven van de oorsprong van de nijverheid. Deze weergave is waarschijnlijk gebaseerd op één op dit punt achterhaalde publicatie. Een zelfde pagina op wat ik een deel-Wikipedia zou willen noemen, de Wiki Midden-Brabant, geeft op de webpagina de wolnijverheid in Midden-Brabant in vroegere tijd weer een ander beeld, beter dan de pagina op de Wikipedia, maar er zijn toch ook nog heel wat kanttekeningen bij te plaatsen. Mogelijk ga ik daar nog wel eens nader op in.

Het is interessant te zien hoe er ook met de inhoud van de webpagina’s gemanipuleerd kan worden. Dat is te volgen achter de pagina zelf, met name in de rubriek ‘Geschiedenis weergeven’. Zo kunnen we dat constateren op de Wikipedia-webpagina Jan van Eyck (laatst geraadpleegd op 24 juli 2025).

Op 8 juni 2025 is voorgesteld om de tekst over de geboorteplaats van de gebroeders Van Eyck aan te passen. Hierbij is de tekst gebruikt:

‘Onderzoek van archiefvorser Dr. Lucas G.C.M. van Dijck wijst uit dat het kasteel Portinc te [[Bergeijk_(plaats)]] de geboorteplek van de beroemde gebroeders Jan en [[Hubert van Eyck]] is geweest. De tot nu toe gangbare opvatting was dat de schilders ‘van Eyck’ als familienaam hadden en in het Belgische [[Maaseik]] geboren waren. Dr. Lucas G.C.M. van Dijck stuitte echter op oorkonde uit 1417, waarin een gezin wordt genoemd in een hypotheekakte op hun woonhuis, het [[Kasteel Portinc]] te Bergeijk. In die oorkonde is sprake van broers Jan en Hubert Bac uit Eyck. Genealogisch onderzoek heeft uitgewezen dat de gegevens betreffende het gezin Bac volledig toepasbaar zijn op de gebroeders Van Eyck.’

Maar een zekere Karmakolle reageert op dezelfde datum nog met:

‘te affirmatief voor een hypothese van een heemkundige die nog door geen enkele specialist is bijgetreden’.

Met deze suggestieve en onjuiste opmerking is de toon gezet. Iedere poging om een genuanceerder betoog over de geboorteplaats van de schilders weer te geven wordt vervolgens weer ongedaan gemaakt.

Op 12 juli zegt een zekere TheoGBK:

Versie 69436151 van Karmakolle (overleg) ongedaan. Wijzigingen zijn gebaseerd op nieuwe boek van Dr. Lucas van Dijck. Conclusies zijn ondersteund door meerdere historici. gemaakt.’

Weer antwoordt Karmakolle nog op dezelfde dag:

‘U laat consensus uitschijnen ('wijst uit'), dan moet u consensus aantonen. Er kan ruimte zijn voor een door meerdere gezaghebbende bronnen ondersteunde minderheidopvatting, maar dan moet het zo geschreven worden.’

Merkwaardig. Er is juist geen consensus, maar wel een verschil van opvatting aangetoond of, zoals Karmakolle het formuleert, ‘uitgeschijnd’.

Vervolgens voegt zich op 15 juli een zekere ~2025-20119-4 zonder enig argument in de ‘discussie’. Klaarblijkelijk wordt Bergeijk als waarschijnlijke geboorteplaats van Jan van Eyck tweemaal ‘ongedaan gemaakt’.

En dan eindigt op 17 juli 2025 een zekere Strepulah met:


‘Versie 69595259 van Karmakolle (overleg) teruggezet: Mist sowieso een verwijzing en ik weet niet zeker of een hypothese van een enkeling hiervoor voldoende is.’

Wat hier ‘een hypothese van een enkeling’ wordt genoemd, is in werkelijkheid een doorwrocht, op vele primaire bronnen gebaseerd vertoog door een daartoe zeer bevoegde Brabantse onderzoeker, dr. Lucas van Dijck. En dat naar hem verwezen kon worden was bekend. Ook hier is dus weer sprake van misleiding.

Bepaald komisch is dat juist het aanwijzen van Maaseik als geboorteplaats van de gebroeders op geen enkele primaire bron gebaseerd is. Pas lang na hun overlijden, rond het midden van de zestiende eeuw, wordt Maaseik genoemd, en wel door twee Vlaamse rederijkers, Lucas d’Heere en Marcus van Vaernewijck, die ook met elkaar in verbinding stonden. Op die ene secundaire bron valt heel wat af te dingen, en dat heb ik op enkele plaatsen op deze website ook gedaan (zie in het Dossier Jan en Hubert van Eyck) de pagina’s Kanttekeningen bij het graf en epitaaf van Jan van Eyck, en Een kentheoretische beschouwing).

Wie zijn nu degenen die de bevindingen van Lucas van Dijck afwijzen? Soms treden de samenstellers van de Wikipedia, al dan niet gedeeltelijk, uit de anonimiteit.
Karmakolle doet zich in ieder geval voor als een Zuid-Nederlandse samensteller, wat zijn vooringenomenheid wel voor een goed deel verklaart. Met zorgvuldigheid heeft dat niets van doen. Over Strepulah heb ik vooralsnog niets concreets kunnen vinden. Nadere gegevens zijn welkom op mijn e-postadres (mwjdebruijn[at]casema[punt]nl).

Aanvulling van 26 juli 2025:




Ruïne van het kasteel de Portinc in Bergeijk
Achttiende-eeuwse afbeelding van het kasteel de Portinc in Bergeijk, hoogstwaarschijnlijk de plaats waar de schilderbroers Jan en Hubert van Eyck geboren zijn.




Jan en Hubert van Eyck geboren in Bergeijk
De uitgave Jan en Hubert van Eyck geboren in Bergeijk van dr. Lucas van Dijck uit 2022.




Omslag Bergeijk, bakermat van Jan en Hubert van Eyck
De nieuwe uitgave over de herkomstplaats van de gebroeders Van Eyck uit 2025.




Voorpagina Eycker consensus
Uitgave van
De Maaseiker consensus. Wat u altijd wilde weten over Van Eyck, maar niet durfde vragen, onder redactie van Wim Corstjens verschenen in 2022 naar aanleiding van Jan en Hubert van Eyck geboren in Bergeijk van dr. Lucas van Dijck. Er worden in De Maaseiker consensus geen nieuwe bronnen of argumenten aangevoerd en het boek van Van Dijck wordt niet eens genoemd, dus de resultaten van zijn onderzoek worden onweersproken gelaten. Nieuwe bronnen en argumenten die pleiten voor Maaseik als geboorteplaats treft men er evenmin in aan.

Een dag nadat bovenstaande reactie geplaatst werd, vond ik op de Wikipedia onder het lemma Jan van Eyck een subpagina Overleg op naam van Karmakolle. Helemaal onderaan deze pagina bevindt zich een discussie tussen hem en TheoGBK. Deze vroeg op 12 juli 2025 waarom Bergeijk als geboorteplaats van de schilders niet genoemd wordt, terwijl dit met Arendonk wel het geval is:

‘Beste Karmakolle,
Wat is nu exact uw probleem bij de toevoeging van een andere mogelijke geboorteplaats van de schilders Jan en Hubert van Eyck? Er wordt alleen een nieuwe zienswijze toegevoegd over de geboorteplaats van Jan van Eyck.
Deze zienswijze is ondersteund door literatuur en referenties.
Een toevoeging dat Arendonk een mogelijke geboorteplaats zou zijn kan wel. Waarom de zienswijze dat Bergeijk de mogelijke geboorteplaats is niet?
mvg
TheoBGK’

Hierop antwoordde Karmakolle nog op dezelfde dag met:

‘Beste TheoBGK, Hier spreekt u over een "mogelijke geboorteplaats", maar in de tekst die u plaatste liet u uitschijnen dat de kwestie beslecht was in het voordeel van Bergeijk ("Onderzoek [...] wijst uit dat het kasteel Portinc te Bergeijk_(plaats) de geboorteplek van de beroemde gebroeders Jan en Hubert van Eyck is geweest"). Zo'n affirmatieve uitspraken kunnen hier alleen worden gedaan als er consensus over bestaat in de gezaghebbende literatuur (zie WP:5Z en WP:VER). Wanneer de literatuur verdeeld is, is er ruimte om alternatieve hypothesen te presenteren, voor zover die voldoende gewicht hebben (d.w.z. steunen op gezaghebbende publicaties). Een publicatie van een archiefvorser in een heemkundig tijdschrift lijkt me niet aan dat criterium te beantwoorden. Voor zover ik kan nagaan vermelden alle referentiewerken over de Van Eycks nog steeds Maaseik als geboorteplaats. Als er specialisten zouden zijn die "bijdraaien" (cf. wat u hier schreef: "Conclusies zijn ondersteund door meerdere historici"), dan volstaat het de betreffende referenties toe te voegen. Maar zelfs als u daarvoor voldoende referenties zou kunnen opvoeren, blijft het in dit stadium een minderheidsopvatting en kan het niet als meer dan dat worden gepresenteerd. Ter afsluiting wijs ik er toch even op dat het gezaghebbende RKD het vlakaf op Maaseik houdt, zonder alternatieve hypothesen. Vriendelijke groet, Karmakolle (overleg)’

Karmakolle beriep zich dus, zonder de uitkomsten van het nieuwe onderzoek getoetst te hebben, op specialisten die vasthouden aan de bestaande opvatting. Verder voert hij zelfs aan dat de meerderheid wel gelijk zal hebben en beroept zich daarbij op auteurs die nog helemaal geen kennis hebben kunnen nemen van de diepgravende studie van dr. Lucas van Dijck. Over Arendonk repte hij niet, maar deze Belgische plaats wordt in tegenstelling tot het Nederlandse Bergeijk op de Wikipedia-pagina wel degelijk vermeld als mogelijke geboorteplaats van de schilders, zij het in ontkennende zin.

TheoBGK
antwoordde op 14 juli met een uitvoerig betoog waarin hij de resultaten van het onderzoek van Lucas van Dijck samenvatte en tot slot onder meer zijn afkeuring uitsprak over de hier op Wikipedia gevoerde ‘bewerkingsoorlog’. Eerder had hij overigens al aangeboden de nieuwe publicatie toe te sturen aan Karmakolle, maar deze weigerde zijn anonimiteit prijs te geven. Een exemplaar van het boek moest maar worden toegestuurd aan WikiMedia Nederland.

Op 22 juli reageerden een zekere →bertux en daaronder Karmakolle met:

‘@TheoBGK: Je gaat voorbij aan de hoofdzaak. Welke academische publicaties hebben deze opvatting besproken en als zinvolle hypothese aangemerkt?  →bertux 22 jul 2025 14:08 (CEST)
De reacties worden steeds langer, maar ze blijven rond de hete brij draaien. Het lijkt gewoon niet te worden aanvaard dat Wikipedia volgend is, niet de plaats om nieuwe hypotheses ingang te doen vinden. Het spreken uit naam van een groep doet ook het vermoeden rijzen van te nauwe betrokkenheid bij de verdedigde hypothese, wat zou schuren met het verbod op origineel onderzoek. Sta me toe te vragen of u uw bijdragen afstemt met De Bruijn / Van Dijck? Karmakolle (overleg) 22 jul 2025 14:33 (CEST)

Weer inadequate reacties. Het gaat bij de publicatie van dr. Lucas van Dijck immers niet om een hypothese, maar om een doorwrochte wetenschappelijke publicatie, waarin op basis van vele primaire bronnen aangetoond wordt dat Bergeijk de herkomstplaats van de gebroeders Van Eyck en hun familie is en dat nakomelingen van Jan zich weer naar hun oorspronkelijke naam Bac zijn gaan noemen. Verder suggereert Karmakolle in zijn reactie ook een ‘te nauwe betrokkenheid bij de verdedigde hypothese’ en ‘afstemming’ met anderen. Alsof dat laakbaar zou zijn en alsof dat niet vaak het geval is bij wetenschappelijk onderzoek! In werkelijkheid hebben inmiddels verschillende historische wetenschappers na lezing van de publicatie van dr. Lucas van Dijck ingestemd met zijn conclusie dat Bergeijk nagenoeg zeker de geboorteplaats van de schilders is geweest. Er is inmiddels – ook door mij als collega-onderzoeker en -archiefvorser – een beroep gedaan op met name Belgische historici, maar niet op hen alleen, om met meer en betere bronnen en argumenten te komen voor Maaseik als mogelijke geboorteplaats. Tot nu toe heerst er evenwel een diepe stilte…

Zoals mijn partner Lotty Broer en ik al eerder hebben vastgesteld – zie de voorbeelden hierboven –, worden in ieder geval in onze historische disciplines wetenschappelijke criteria, met inbegrip van opgave van bronnen en literatuur, op de ‘vrije’ encyclopede Wikipedia niet of nauwelijks in acht genomen. Dit is ook hier het geval. Op de pagina Jan van Eyck wordt van de beide uitgaven van dr. Lucas van Dijck alleen de eerste uit 2022 genoemd, niet de nieuwe van april 2025. Verder komen in de literatuurlijst en de noten verschillende uitspraken voor die gedaan zijn in televisieprogramma’s en krantenartikelen, die toch moeilijk als wetenschappelijke publicaties kunnen worden beschouwd. In dit opzicht is de reactie van Karakolle dus ook in strijd met de werkelijkheid.

Op de Wikipedia is zowel de weergave als de inhoud van de trefwoorden soms aantoonbaar dilettantistisch en
wat erger is er wordt soms ook nog op gemanipuleerd, wat ook met de pagina’s over de gebroeders Van Eyck het geval blijkt te zijn. Dit maant allemaal tot grote voorzichtigheid in het gebruik. Maar daarmee vertel ik niets nieuws.

Aanvulling van 2 augustus
2025:



































Paradigmaverschuiving?
Bertux verkondigt hiernaast de opvatting dat Bergeijk als geboorteplaats pas kan worden vermeld na een zogeheten paradigmaverschuiving, dit wil zeggen een algemeen aanvaarde gewijzigde opvatting. Onder het betreffende trefwoord op de Wikipedia treft men de volgende zin aan:
'Meestal blijkt pas achteraf, wanneer de aanhangers van het oude, niet langer voldoende wetenschappelijke wereldbeeld hun invloed en macht hebben verloren, dat er sprake was van een echte conceptuele revolutie.'
Op grond van mijn eigen ervaringen durf ik het nog scherper te formuleren:
Vaak wordt een nieuwe juiste(re) wetenschappelijke opvatting pas aanvaard nadat degenen die haar voor het eerst naar buiten hebben gebracht zijn overleden of tenminste buiten beeld geraakt. De gevestigde 'wetenschappers' die de nieuwe opvatting alsnog aanvaarden doen hierbij doorgaans alsof ze die zelf bedacht hebben.

Achter de schermen van de Wikipedia ging de discussie hierna nog even door. Op 29 juli schreef TheoBGK:

'Waarom trekt u mijn geloofwaardigheid steeds in twijfel? Als commentaar op de verwijdering van de toegevoegde info gaf u ‘‘affirmatief van een hypothese van een heemkundige die geen enkele specialist is bijgetreden’’ in uw laatste post vraagt u of ik mijn antwoord wel heb afgestemd. Ik post niets wat niet is afgestemd.
Aan de toevoeging ligt een grondig onderzoek ten grondslag (boeken Lucas van Dijck, symposium, meerdere secundaire bronnen die adhesie betuigen). Ik mag er u ook nog op wijzen dat er een website www.portincvaneyck.nl is met de Nederlandse intenties inzake Kasteel Portinc en haar vroegere bewoners.In uw laatste reactie zou mijn toevoeging schuren met de regels omdat het een GGO zou zijn. Wat schuurt mijn toevoeging meer dan andere punten op de pagina?
De hele pagina bevat punten die nog niet bewezen zijn maar slechts aangenomen worden. Zo neemt men aan, zoals u ongetwijfeld weet, dat Maaseik de geboorteplaats zou zijn. Geen enkele wetenschapper heeft het onomstotelijk bewijs geleverd dat dit zo is. Dus dit punt is ook nog een GGO. Dan zegt u natuurlijk dit  standpunt wordt door meerdere wetenschappers ondersteund en dan kan het worden gezien als origineel onderzoek.
Mijn toevoeging is zoals in een eerdere reactie aangetoond gebaseerd op gepubliceerde betrouwbare bronnen. Volgens de regels moet het toevoegen van een standpunt dat slechts door een kleine minderheid wordt ondersteund, ook gezien worden als origineel onderzoek.'Wat kan of moet ik nu verder doen?In welke hoedanigheid blokkeert u de toevoeging?
Mvg TheoBGK (overleg) 29 jul 2025 15:45 (CEST)'

Hierop antwoordden Karmakolle en Bertux nog op dezelfde dag:

'Beste TheoBGK, Ik heb geen andere hoedanigheid dan die van bijdrager aan wikipedia, weliswaar een ervaren bijdrager. U komt hier toe en u begint hier al onze basisregels op een volstrekt eigenzinnige wijze te plooien naar uw ene doel: Bergeijk in de lemma's over de Van Eycks krijgen. Ook de opinie van bertux, een van onze beste mensen in het begeleiden van nieuwkomers, legt u gewoon naast zich neer. Zoiets heet volgens mij tunnelvisie, maar dat zal u allicht niet van me aannemen. Misschien kunt u via Wikipedia:Overleg gewenst andere gebruikers uitnodigen om hun licht over de kwestie te laten schijnen. Want ik heb ongeveer gezegd wat ik erover te zeggen had, als ik meer zeg gaan we in cirkels beginnen draaien. Vriendelijke groet, Karmakolleoverleg) 29 jul 2025 18:44 (CEST)

@TheoBGK: Aanvullend op eerdere opmerkingen wil ik nog iets meegeven over waarheid op Wikipedia dat mij zeer verraste toen ik het voor het eerst hoorde: schrijvers van encyclopedieën zoals Wikipedia en Encyclopædia Britannica mogen zich niet bezighouden met de vraag of zij de waarheid schrijven. Zij noteren slechts wat de bronnen vermelden. Geven meerdere bronnen die te goeder naam en faam bekend zijn dezelfde informatie, dan noteren zij dat. Het is niet aan encyclopedieschrijvers om te bepalen of de deskundigen het bij het rechte eind hebben. Misschien hebt u gelijk met Bergeijk, maar pas na een paradigmaverschuiving zal die opvatting op Wikipedia kunnen komen. U zult geduld moeten hebben  →bertux 29 jul 2025 20:55 (CEST)'

Over tunnelvisie gesproken: Karmakolle en
Bertux doen het voorkomen alsof zij geen mogelijkheid hebben om nader onderzoek te doen. Maar onder de richtlijnen voor de Wikipedia treffen we onder meer de volgende tekst aan:

'Brongebruik

Hoewel de term "geen origineel onderzoek" anders kan doen vermoeden is onderzoek op zich wel toegestaan, en zelfs vereist. Met onderzoek wordt dan gedoeld op het kennis nemen van de literatuur (inclusief andere dan gedrukte media), het samenvatten daarvan en het organiseren van dit materiaal, met andere woorden de bibliotheek in duiken en aan het werk gaan.'

Conclusie: ook volgens de regels van de Wikipedia maken Kamarkolle en Bertux zich er te gemakkelijk van af. Ze hebben niet eens een poging gedaan om kennis te nemen van de bevindingen van dr. Lucas van Dijck en al helemaal niet van de primaire bronnen waarop hij zich baseert. In plaats daarvan spreken ze ten onrechte slechts van 'een hypothese'.

Het is dus eens te meer duidelijk dat hier sprake is van manipulatie en het laatste woord is er nog niet over gezegd.


© 2025 C.J.C. Broer en M.W.J. de Bruijn. - Gepubliceerd 24 juli 2025; laatst bewerkt 2 augustus 2025.