| Startpagina | Inhoudsopgave | Lezingen
| Uitgaven
| Op
en rond het Domplein | Vrijwaring
| Contact |
|
| Voor mijn bijdragen aan dit dossier zie onderaan deze webpagina. Met dank aan Wim de Bakker, Marten Jan Bok, Lucas van Dijck, Stef Uijens en Hans Vogels voor het aandragen van bronnen en het beantwoorden van vragen. |
Dossier Jan en
Hubert van Eyck door Martin W.J. de Bruijn Te
citeren als: M.W.J. de Bruijn, ‘Dossier Jan en Hubert van Eyck’
(www.broerendebruijn.nl/Eyck.html,
versie van [datum], geraadpleegd op
[datum]).
|
 Het Lam Gods is het bekendste schilderij van de gebroeders Jan en Hubert van Eyck. Het is begonnen door Hubert en na zijn dood in 1426 afgemaakt door zijn broer Jan. Op het onderste middenstuk is de Utrechtse domtoren afgebeeld. Tot voor kort werd gedacht dat deze bij een restauratie door de Utrechtse kunstenaar Jan van Scorel was toegevoegd, maar recent onderzoek heeft uitgewezen dat hij al van meet af aan aanwezig is geweest. |
|
 De prachtig gekalligrafeerde handtekening van Jan van Eyck op het Arnolfini-schilderij van 1434.  Margareta, de echtgenote van Jan van Eyck, volgens het randschrift op de lijst geschilderd door hemzelf in 1439. Zij was toen 33 jaar oud. |
Tot voor kort werd vrij algemeen aangenomen
dat de vijftiende-eeuwse schilderbroers Jan en Hubert van Eyck geboren
zijn in het Belgisch Limburgse Maaseik. Daarvoor bestaan weliswaar geen
concrete bewijzen, maar wel een flink aantal aanwijzingen, die in de
Vlaamse literatuur uitvoerig worden behandeld. In deze situatie is verandering gekomen door de Brabantse historicus en archiefvorser dr. Lucas G.C.M. van Dijck, die onder meer uitvoerig onderzoek heeft gedaan naar de Bossche schilder Jheronimus Bosch, doorgaans Jeroen Bosch genoemd. Hierbij heeft hij vastgesteld dat het om zijn schildersnaam ging; zijn eigenlijke naam en die van zijn familie was echter Van Aken. Van Dijck vroeg zich af of iets dergelijks ook niet aan de hand kan zijn geweest met de gebroeders Van Eyck. Hun naam verwijst naar een plaats Eyck en hiervoor komen twee plaatsen in aanmerking: Maaseik (met inbegrip van het naastgelegen oudere Aldeneik) in Belgisch Limburg en Bergeijk in Noord-Brabant. Er is wel ooit een suggestie gedaan dat de schilderbroers uit deze laatste plaats afkomstig zouden zijn, maar een goede onderbouwing ontbrak. Dit is nu niet meer het geval. Door zijn vele onderzoek naar Brabantse families vanaf de Middeleeuwen is Lucas van Dijck uitstekend thuis in de Brabantse bronnen. Op basis van die ervaring en van wat we tot nu toe weten over Jan en Hubert van Eyck is hij op zoek gegaan naar broers in Bergeijk met de voornamen Jan en Hubert in het begin van de vijftiende eeuw. Van Dijck stuitte in het Bergeijk van het begin van de vijftiende eeuw op uitvoerige ‘harde’ archiefgegevens – voornamelijk in oorkonden, leen- en cijnsregisters – over een gezin waarin zowel een Jan als een Hubert als broers voorkomt. Die familie droeg de naam Bac, waaraan soms ook de naam Van Eyck was toegevoegd. Verder bleek Jan gehuwd te zijn met een Margareta, net als de schilder Jan van Eyck. We dienen ons om te beginnen realiseren dat we het hier over die mogelijkheid hebben binnen een beperkt aantal mensen. Bergeijk telde, net als Maaseik, in deze periode slechts enkele duizenden inwoners. Historisch onderzoek leent zich niet echt voor waarschijnlijkheidsrekening, maar eigenlijk acht ik het hiermee al aangetoond dat we het met de befaamde schilders van doen hebben. De kans dat net als in Bergeijk tezelfdertijd ook in Maaseik een gezin met de zonen Hubert en Jan heeft geleefd, waarbij de laatste ook nog een vrouw met de naam Margareta had, acht ik nagenoeg nihil. Het is, om eens een vergelijking te gebruiken, net zoiets als zes keer achter elkaar met een dobbelsteen een zes gooien. |
 Boekomslag met de man met de tulband, vermoedelijk een zelfportret van Jan van Eyck. Van Hubert is voor zover bekend geen afbeelding bewaard gebleven. |
Maar
Lucas van Dijck heeft het niet bij bij dit
waarschijnlijkheidsgehalte gelaten en is vervolgens onder meer op zoek
gegaan naar het nageslacht van de schilderbroers Jan en Hubert van
Eyck, die zoals bekend zijn overleden in Brugge en Gent, en het gebruik
van de
familienaam Bac. Het
resultaat bleek verrassend, of eigenlijk ook niet,
die naam blijkt inderdaad ook door hun nazaten in Vlaanderen en Brabant
te zijn gebruikt. Hij heeft de gegevens uit zijn onderzoek vervolgens
op een rij gezet in zijn publicatie Jan
en Hubert van Eyck geboren in Bergeijk (Jheronimus Bosch Art
Center; ’s-Hertogenbosch 2022), met Nederlandse en Engelse tekst. Dit wil niet zeggen dat er geen problemen zijn overgebleven. Er zijn zaken die niet kloppen of althans op basis van de beschikbare gegevens niet lijken te kloppen. Dit geldt trouwens ook voor de bronnen op basis waarvan aangenomen wordt dat de schilderbroers afkomstig zijn uit Maaseik. Van Dijck gaat deze kwesties niet uit de weg en behandelt ze in zijn studie. Ik beschouw ze als de interessantste en meest gecompliceerde puzzel die ik als collega-archiefvorser in mijn loopbaan gedurende meer dan een halve eeuw ben tegengekomen. Mede omdat de familie Bac afkomstig is uit mijn geboorteplaats Tilburg, waar veel van mijn voorouders vandaan komen en waar ik vrij veel onderzoek heb gedaan, ben ik me nader in de problematiek gaan verdiepen. In overleg met Lucas van Dijck plaats ik hier zelf enkele resultaten van mijn eigen onderzoek op deze website. In verband met de bronverwijzing maak ik er aparte webpagina’s met afzonderlijke titels van. Op grond van de reacties op zijn publicatie, waaronder die van mij, zal er overigens op afzienbare termijn een tweede, herziene en aangevulde druk van Jan en Hubert van Eyck geboren in Bergeijk verschijnen. Mijn eerste bijdrage betreft: ► Kanttekeningen bij het voormalige graf en epitaaf van Jan van Eyck in de Sint-Donaaskerk in Brugge Voorts: ►Een zuster Margareta van Jan en Hubert van Eyck? Voor het voorgeslacht in de vaderlijke lijn zie: ► Het vaderlijk voorgeslacht van de gebroeders Jan en Hubert van Eyck en: ►De herdgang de Rijt in Tilburg en de daar gelegen hoeve Ter Rijt van de familie Bac Voor reacties en mijn antwoord daarop: ►Een Belgische reactie op Jan en Hubert van Eyck geboren in Bergeijk en: ►Een kentheoretische beschouwing over het onderzoek naar de herkomst van de gebroeders Jan en Hubert van Eyck Zie tot slot ook nog: ►Het Utrechtse huis van de Brugse kanunnik Joris van der Paele Inhoudelijke reacties zijn altijd welkom op mijn e-postadres mwjdebruijn[at]casema[punt]nl. |
|
© 2023-2024 C.J.C. Broer en M.W.J. de Bruijn. - Gepubliceerd 29 april 2023; laatst bewerkt 2 maart 2024. |
|